Kimyanın sembolik dili denildiğinde aklımıza gelen ilk şey elementler olmaktadır fakat, etrafımızda elementler dışında sayısız madde var.
Bunların bir kısmı katı halde bulunurken bazıları sıvı veya gaz halinde bulunur ya da bazıları saf halde iken bazıları karışım şeklindedir.
Bu yazımızda etrafımızda sık karşılaştığımız maddelerin bazı özelliklerini görmeye çalışacağız.
Öncelikle 8. sınıfta da gördüğümüz element, bileşik gibi kavramları hatırlamakta fayda var.
1. Elementler
Maddelerin yapı taşlarının atom olduğunu biliyoruz. Bazı maddeleri meydana getiren atomlar tek çeşit iken bazılarında birden fazla çeşitte atom bulunabilmektedir. Yapısında tek çeşit atom bulunan maddelere element denir.
Elementlerin sembolik gösterimi. Soldaki madde sadece mavi, ortadaki sadece kırmızı diğeri ise sadece kahverengi atomlardan meydana gelmiştir.
Altın, gümüş, bakır, karbon elementlerden bazılarıdır.
Elementler semboller ile ifade edilir. Semboller ile ifade etmek iletişim kolaylığı sağlamaktadır. Mesela altın elementinin bazı dillerdeki isimleri şöyledir:
| Türkçe: Altın | Kürtçe: Zer |
| Arapça: الذهب | İngilizce: Gold |
Dikkat edilirse her dilde altın için farklı isim kullanılmıştır. Bu iletişimde çeşitli problemlere neden olacaktır.
Bunun önüne geçmek için bilim adamları elementlere semboller vermişlerdir. Mesela altının sembolü Au şeklindedir ve bu sembol tüm dillerde ortaktır.
Semboller genellikle elementlerin Latince isimlerinin ilk harfinden meydana gelir. Eğer ilk harfleri aynı olan elementler varsa bu durumda ikinci veya sonraki harflerde kullanılabilir.
Birden fazla harf kullanılacaksa sonraki harfler küçük yazılır.
| Elementin Sembolü | Latince adı |
|---|---|
| H | Hydrogenium |
| He | Helium |
| S | Sulphurium |
| Sn | Stannum |
Örneğin hidrojen ve helyum elementlerinin ilk harfleri aynıdır bu nedenle 1 numaralı hidrojen H, 2 numaraları helyum He sembolü ile ifade edilmiştir.
Aynı durum kükürt (Sulphurium) ve kalay (Stannum) elementleri için de geçerlidir. İlk harfleri aynı olan bu iki elementler S ve Sn sembolleri ile göstermiştir.
a. Bazı elementler ve sembolleri
| Sembolü | Adı | Kullanıldığı yerler |
|---|---|---|
| 1H | Hidrojen | İlk yaratılan elementlerden biridir. Kainatta en fazla oranda Hidrojen bulunur. Suyun yapısında, canlıların yapı taşlarında ve yıldızların yapılarında yer alır. |
| 2He | Helyum | Güneş gibi yıldızların yapısında bulunur. Bu yıldızlarda hidrojen helyuma dönüştürülerek büyük bir enerji elde edilir. Ayrıca uçan balonlarda ve zeplinlerde de helyum gazı vardır. |
| 3Li | Lityum | Telefon, bilgisayar gibi cihazların bataryalarında sıkça kullanılır |
| 4Be | Berilyum | Nükleer reaktörlerde, uzay sanayisinde kullanılmaktadır |
| 5B | Bor | Dünya rezervinin büyük çoğunluğu ülkemizde bulunur. Temizlikten yakıta kadar çok geniş kullanım alanı vardır |
| 6C | Karbon | Canlıların yapıtaşlarından biridir. Yiyeceklerin yapısında, kömürde bulunur. Fotosentez sonucunda besine dönüştürülür. |
| 7N | Azot | Atmosferin %78’ini meydana getirir. Protein gibi canlılar için önemli bileşiklerin yapısında yer alır. |
| 8O | Oksijen | Atmosferin %21’i oksijenden meydana gelmiştir. Solunum başta olmak üzere yanma reaksiyonları gibi önemli olaylarda görev almaktadır. |
| 9F | Flor | Diş macununun yapısında bulunur. İçme sularının dezenfekte edilmesinde de Flor kullanılır |
| 10Ne | Neon | Işıklı tabelalarda bulunur ayrıca soğutucu olarak da kullanılır |
| 11Na | Sodyum | Yemek tuzunu meydana getiren iki elementten biridir. Çamaşır suyunun yapısında da bulunur |
| 12Mg | Magnezyum | Pil yapımında kullanılan bir elementtir ayrıca canlılar için gerekli bir mineraldir |
| 13Al | Alüminyum | Hafif olması nedeniyle otomobil, uçak gibi araçların yapımında kullanılır |
| 14Si | Silisyum | Yer kürenin yaklaşık 1/4’ünü silisyum içerek bileşikler oluşturur. Elektronik sanayide ve cam üretiminde kullanılmaktadır |
| 15P | Fosfor | Oksijen ile temas ettiğinde parlama özelliğine sahip olan fosfor canlıların DNA’sında bulunur |
| 16S | Kükürt | Kolay alev alabilen bir elementtir. Kibrit tutuşturulduğunda burnumuza gelen koku kükürt kokusudur. Ayrıca bitkilerin hastalanmasına karşı koruyucu olarak da kullanılmaktadır. |
| 17Cl | Klor | Suyun dezenfekte edilmesinde kullanılır. Yemek tuzunu meydana getiren diğer element klordur |
| 18Ar | Argon | Neon gibi ışıklandırmada kullanılan bir gazdır |
| 19K | Potasyum | Canlılar için gerekli bir elementtir ayrıca sanayide ve laboratuvar çalışmalarında kullanılan Potas Kostik (KOH) yapısında bulunur |
| 20Ca | Kalsiyum | Diş ve kemik gelişimi için gereklidir. Kireç alçı gibi maddelerin yapısında bulur |
| Fe | Demir | İnsanların birçok çalışması demire bağlıdır. Sanayiden inşaat işlerine kadar çok geniş bir yelpazede kullanılır |
| Zn | Çinko | Döküm kalıplarının yapımında, kaplamada ve korozyona karşı koruyucu malzeme olarak kullanılmaktadır |
| Sn | Kalay | “Düriye’min güğümleri kalaylı” şarkı sözünü duymuşsunuzdur. Kalay, kararan tencere, güğüm gibi ev eşyalarının parlatılmasında kullanılır ayrıca lehimin yapısında da bulunan kalay, bakır ile beraber tunç alaşımının yapısına da katılır. |
| Pb | Kurşun | Dayanıklı bir metal olduğu için diğer metallerin korunması amacıyla kaplamada kullanılır. Örneğin camilerin kubbeleri genellikle kurşun kaplama malzemelerden üretilerek daha uzun ömürlü olmaları hedeflenir.Radyasyon geçirgenliği çok az olduğundan radyasyona karşı koruyucu olarak da kullanılır. Önceleri patlama önleyici olarak benzine katılırdı. Bu tür yakıtlara kurşunlu benzin adı verilir fakat kurşunun çevreye verdiği zararlardan dolayı günümüzde daha çok kurşunsuz benzin kullanılmaktadır. |
| Au | Altın | Değerli bir madendir. Süs eşyası veya takı olarak kullanılmaktadır |
| Ag | Gümüş | Altın gibi değerli bir elementtir genellikle takı olarak kullanılmaktadır |
| Hg | Cıva | Daha önceleri termometrelerde kulllanılıyordu ayrıca barometrenin yapısında da kullanılmaktadır. Oda sıcaklığında sıvı halde bulunan bir metaldir |
| Cu | Bakır | Elektronik aletlerde çok kullanılır daha önceleri tencere veya kap olarak da kullanılmaktaydı |
| Ni | Nikel | Metal paranın yapımında ve otomotiv sektöründe kullanılan bir metaldir |
| I | İyot | Sağlık açısından gerekli bir elementtir. Eksikliğinde guatr hastalığına neden olmaktadır |
| Pt | Platin | Platin değerli bir elementtir. Sağlık, endüstri ve takı gibi geniş kullanım alanına sahiptir |
| Cr | Krom | Paslanmaya karşı koruyucu olarak kullanılan yüksek sıcaklığa dayanıklı bir metaldir |
- 1
2. Bileşikler
Bileşikler
Yapısında birden fazla çeşit atom bulunan maddelere bileşik denir. Su, yağ, amonyak bileşiklere örnek verilebilir.
Doğada maddeler daha çok bileşikler halinde bulunurlar birçoğunu yakından bildiğimiz bu bileşiklerden bazıları şunlardır;
a. Bazı bileşikler ve formülleri
1- H2O (Su) : En iyi bildiğimiz bileşik budur. Canlıların ve dünyamızın %75’ini oluşturan vazgeçilmez bir bileşiktir.
2- HCl (Tuz ruhu, mide asidi): Kireç sökücü olarak evlerimizde, besinlerin sindirilmesi amacıyla midemizde ve araştırmalarda kullanılmak amacıyla laboratuvarlarda bulunur
4- H2SO4 (Zaç yağı, sülfürik asit): Sanayide ve laboratuvarlarda sıkça kullanılan bir asittir. Akülerde kullanılan asit sülfürik asittir.
5- HNO3 (Kezzap, Nitrik asit): Boya enedüstrisinde, metallerin saflaştırılması veya gübre yapımında kullanılan güçlü bir asittir
6- CH3COOH (Asetik asit, sirke asiti): Sirkeye ekşi tadını veren zayıf bir asittir.
7- CaCO3 (Kalsiyum karbonat, kireç taşı): Yapı malzemelerinin üretiminde; kimyasal proseslerde; metalürji ve cam üretiminde; plastik, lastik, boya ve kağıt üretiminde filler olarak; arıtma sistemlerinde; kozmetiklerde katkı maddesi olarak geniş kullanım alanına sahiptir.
9- NaHCO3 (Sodyum bikarboat, Soda): Antiasit özelliğe sahip bir bileşiktir. Karbonatın yapısında da bulunur.
10- NH3 (Amonyak): Gübre üretiminde, boya endüstrisinde kullanılır.
11- Ca(OH)2 (Kalsiyum hidroksit, Sönmüş kireç): Asidik suyun borulara zarar vermemesi için pH yükselmede kullanılır ayrıca kağıt yapımında da yer alır.
12- NaOH (Sodyum hidroksit, Sud kostik): Deterjan ve sabun gibi temizlik ürünlerinde ve kağıt yapımında kullanılmaktadır.
13- KOH (Potasyum hidroksit, Potas kostik): Arap sabunu yapımında, tarımda toprağın asidik değerini düzenlemede kullanılır
14- CaO (Kalsiyum oksit, Sönmemiş kireç): Eskiden duvarların badanalanması amacıyla kullanlırdı, sanayide ve endüstride sıkça kullanılır.
15- NaCl (Yemek tuzu): Yemek tuzu olarak kullanılmaktadır.
- 1